ورشکستگی و انحلال صندوق های سرمایه‌گذاری | آیا صندوق های سرمایه‌گذاری ورشکسته می‌شوند؟

سرمایه‌گذاری در بورس به واسطه صندوق های سرمایه‌گذاری یکی از محبوب‌ترین روش های سرمایه‌گذاری نوین است.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری نهادهای مالی با هدف جمع‌آوری سرمایه‌های خرد و سرمایه‌گذاری در قالب سبدی از دارایی ها هستند. این صندوق ها ضمن هدف سرمایه‌گذاری جمعی، مجموع مبالغ دریافتی از سرمایه‌گذاران را در خرید دارایی‌های متنوع سرمایه‌گذاری می‌کنند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری شامل ترکیب متنوعی از دارایی‌ها هستند و به واحد‌ها تقسیم می‌شوند. سرمایه‌گذاران در ازای پرداخت وجه صاحب واحدهای صندوق می‌شوند. هر سرمایه‌گذار به میزان سرمایه خود از پرتفویی (سبد سهامی) که صندوق تشکیل داده، سود می‌برد.

صندوق‌ها بر حسب واحد و به قیمت ارزش روز دارایی‌ها خرید و فروش می‌شوند. عملکرد صندوق‌ها معمولا تحت تاثیر بازده شاخص و تصمیمات مدیران است.

از مزایای صندوق های سرمایه‌گذاری می‌توان به مواردی مثل: مدیریت حرفه‌ای دارایی‌ها، کاهش ریسک، نقدشوندگی بالا، نظارت و شفافیت اطلاعاتی، سرشکن شدن هزینه‌ها و مزایایی که سازمان بورس در اختیار صندوق‌های سرمایه‌گذاری قرار می‌دهد، اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: بهترین کتاب های آموزش بورس

ورشکستگی صندوق های سرمایه‌گذاری

چه خطراتی صندوق‌های سرمایه‌گذاری را تهدید می‌کنند؟ آیا ممکن است این صندوق‌ها ورشکسته شوند؟ آیا در صورت ورشکستگی صندوق های سرمایه‌گذاری، سرمایه ما به خطر می‌افتد؟ پیش از پرداختن به موضوع ورشکستگی صندوق‌ها لازم است تا به مفهوم ورشکستگی بپردازیم.

ورشکستگی به معنای ناتوانی یک بنگاه اقتصادی در پرداخت بدهی‌ها است. این شرایط که ممکن است به علت بالارفتن بدهی‌ها، کمبود سرمایه، جو بازار و پیشروی رقبا به‌وجود آید، دارایی سرمایه‌گذاران را به خطر می‌ندازد.

احتمال ورشکستگی صندوق های سرمایه‌گذاری

فرض کنید شما همه پول خود را صرف خرید سهام صنایع فلزات کرده باشید. در این حال اگر افت جهانی قیمت فلزات اتفاق بیفتد، پیرو آن قیمت فلزات در ایران کاهش پیدا کرده و تمام سرمایه شما به خطر می‌افتد. اما اگر دارایی خود را بین سهام شرکت‌های بانکی، دارویی، فلزات، شیمیایی و خودروسازی تقسیم کرده باشید، مسلما کاهش قیمت فلزات ضربه ضعیف‌تری به شما می‌زند.

در بحث ریسک گفتیم که هرچه سبد سهام شما متنوع‌تر باشد، ریسک غیرسیستماتیک (قابل کنترل) کمتر است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری از طریق سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مختلف، سعی در متنوع‌سازی دارند. به عنوان مثال، بخشی از وجوه دریافتی از سرمایه‌گذاران در اوراق مشارکت، بخشی در سهام و بخشی در سایر دارایی‌ها مثل ابزارهای بازار پول سرمایه‌گذاری می‌شود. این تنوع در سبد باعث می‌شود ریسک سرمایه‌گذاری پایین بیاید و احتمال ورشکستگی صندوق های سرمایه‌گذاری وجود نداشته باشد.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری به صورت واحدی خرید و فروش می‌شوند. یعنی شما با خرید واحد‌های صندوق، به میزان سرمایه خود مالک بخشی از کل سرمایه صندوق خواهید شد. هرچقدر صندوق سود یا زیان بدست آورد، شما نیز در این سود یا زیان سهیم هستید.

اگر بازده سبد سرمایه‌گذاری صندوق‌ها (به غیر از صندوق‌های درآمد ثابت) منفی شود، سرمایه‌گذار متضرر می‌شود. به طور مثال اگر شما هر واحد یک صندوق مختلط را 400 هزار تومان بخرید و اگر در حال حاضر قیمت آن 300 هزار تومان باشد، به میزان 100 هزار تومان ضرر کرده‌اید. هرچند سرمایه شما به طور کامل از بین نرفته است.

مقالات مرتبط: صندوق قابل معامله (ETF) چیست؟

عوامل موثر در عدم ورشکستگی صندوق‌ها

با توجه به ساختار صندوق های سرمایه‌گذاری، نظارت سازمان بورس و مفاد امیدنامه و اساسنامه صندوق ها، احتمال از بین رفتن و صفر شدن سرمایه سرمایه‌گذاران وجود ندارد. در ادامه به بررسی تاثیر و اهمیت این سه مورد می‌پردازیم.

ساختار صندوق‌های سرمایه‌گذاری

صندوق های سرمایه‌گذاری از جهت ترکیب دارایی‌ها، ساختار متفاوتی دارند. اگر درصد بیشتری از دارایی‌های پایه صندوق در ابزارهای مالی ریسکی مثل سهام سرمایه‌گذاری شود، سرمایه‌گذاری در آن صندوق ریسکی بیشتری دارد. هم‌چنین اگر درصد بیشتری از دارایی‌های صندوق صرف اوراق با درآمد ثابت و دارایی‌های بدون ریسک شود، ریسک و بازدهی صندوق کمتر است.

پیش از تاسیس و اخذ مجوز صندوق‌های سرمایه‌‌گذاری مشخص می‌شود که صندوق در کدام دسته از انواع صندوق های سرمایه‌گذاری جا می‌گیرد و ترکیب دارایی‌های آن چگونه است. بنابراین سرمایه‌گذاران می‌توانند با درنظر گرفتن روحیه ریسک پذیری‌شان، صندوقی مناسب با همان میزان ریسک انتخاب کنند.

 دارایی پایه صندوق‌های درآمد ثابت صرف سرمایه‌گذاری در دارایی‌هایی می‌شود که سود مشخصی دارند. به علاوه صندوق موظف است سود توافق شده را به سرمایه‌گذار بدهد. در نتیجه ورشکستگی این صندوق‌ها ممکن نیست.

ورشکستگی صندوق‌هایی که ریسک‌ بیشتری دارند

صندوق‌های جسورانه و صندوق‌های سهامی دو نوع از ریسکی‌ترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند. درصد بیشتری از دارایی‌های صندوق‌های جسورانه صرف سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌ها و کسب و کارهای کوچک می‌شود. همچنین بیشتر دارایی‌های صندوق‌های سهامی در سهام سرمایه‌گذاری می‌شود. آنچه از دارایی‌های صندوق‌های جسورانه و سهامی باقی می‌ماند صرف سرمایه‌گذاری در اوراق با درآمد ثابت، سایر دارایی‌ها و سپرده‌گذاری وجه نقد در بانک می‌شود. این بخش از سرمایه‌گذاری سود ثابتی دارد و ریسک آن صفر است. بنابراین حتی اگر سرمایه‌گذاری جسورانه یا سرمایه‌گذاری در بازار سهام ناموفق باشد و منجر به زیان شود، بازدهی سرمایه‌گذاری در صندوق صفر نخواهد بود.

نظارت سازمان بورس

صندوق‌های سرمایه‌گذاری تحت نظارت کامل سازمان بورس هستند. صندوق‌ها تاسیس نمی‌شوند مگر با کسب مجوز از سازمان بورس. سازمان بورس و اوراق بهادار ارکان صندوق را تایید می‌کند. براساس مصوبه سازمان بورس صندوق‌ها موظف هستند تا پیوسته گزارش عملکرد، صورت‌های مالی و تصمیمات مجمع را به سازمان اعلام کنند. بنابراین صفر تا صد کار صندوق ها تحت نظارت خواهد بود.

در صندوق‌هایی مثل صندوق پروژه یا صندوق زمین و ساختمان که دارایی‌های پایه صندوق صرف سرمایه‌گذاری در طرح های اجرایی می‌شود، سازمان بورس همچنان بر صندوق‌ها نظارت جدی دارد. پیش از تاسیس صندوق، طرح پروژه از سوی سازمان بورس مورد بررسی و تایید قرار می‌گیرد. به علاوه نمایندگان معتمدی از سوی سازمان بورس (مثل حسابرسان،بازرسان و…) به عنوان ارکان این صندوق‌ها، بر عملکرد صندوق و پیشبرد پروژه نظارت می‌کنند.

اساسنامه و امیدنامه

 صندوق‌های سرمایه‌گذاری بر اساس آنچه در اساسنامه و امیدنامه آن‌ها آمده عمل می‌کنند. سرمایه‌گذاران می‌توانند پیش از شروع سرمایه‌گذاری، با مطالعه اساسنامه و امیدنامه صندوق‌ها اطلاعات کافی درباره ساختار و عملکرد آن‌ها به دست آورند.

اساسنامه و امیدنامه صندوق چیست؟

اساسنامه صندوق سندی است که به موجب آن قواعد و الزامات صندوق ها مشخص می‌شود و به تصویب سازمان بورس می‌رسد. امیدنامه صندوق سندی مکمل اساسنامه آن است. شما می‌توانید با مطالعه امیدنامه هر صندوق اطلاعات بیشتری درباره مواردی مثل ارکان صندوق، ریسک سرمایه‌گذاری در آن و هزینه‌های صندوق به دست آورید.

دستیابی به اساسنامه و امیدنامه صندوق‌ها

فایل اساسنامه و امیدنامه هر صندوق در سایت آن موجود است. به علاوه شما می‌توانید با مراجعه به سایت فیپ ایران لیست تمامی صندوق‌های سرمایه‌گذاری و دسته بندی آن ها را مشاهده کرده و امیدنامه و اساسنامه آن‌ها را دانلود کنید.

مدیر صندوق نمی‌تواند از آنچه که در اساسنامه و امیدنامه صندوق آورده تخطی کند. از طرف دیگر در اساسنامه و امیدنامه هر صندوق اسامی آن دسته از مدیرانی که خود در صندوق سرمایه‌گذاری کرده‌اند آورده شده است. همچنین میزان سرمایه‌گذاری هرکدام مشخص شده. پس می‌توان اطمینان داشت که خود مدیران صندوق هم در سود و زیان سرمایه‌گذاری شریک هستند. در نتیجه این اشخاص برای سود بیشتر و یا نجات سرمایه تلاش می‌کنند.

موسسین صندوق ضامن نقد شوندگی را در اساسنامه و امیدنامه معرفی می‌کنند. ضامن نقد شوندگی یکی دیگر از اطلاعات مهمی است که خیال ما را درباره عدم ورشکستگی صندوق‌ها جمع می‌کند. منظور از نقدشوندگی قابلیت تبدیل سریع یک دارایی به وجه نقد است. ضامن نقدشوندگی ضمانت می‌کند که شما می‌توانید واحدهای صندوق خود را حتی با ضرر ابطال کنید (به فروش برسانید). هم‌چنین در خصوص صندوق‌های درآمد ثابت، ضامن نقدشوندگی تعهد می‌دهد که سرمایه‌گذاران سود ثابت را دریافت خواهند کرد. برخی صندوق‌های سرمایه‌گذاری ضامن نقدشوندگی دارند.

کلاهبردی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری

طبیعی است که هر فرد به دنبال محیط امنی برای سرمایه‌گذاری می‌گردد. محیطی که در آن احتمال فریب خوردن و از دست رفتن سرمایه وجود نداشته باشد. سرمایه‌گذاران صندوق‌ها می‌توانند از این بابت آسوده خاطر باشند. باتوجه به آن‌چه که درباره نظارت سازمان بورس بر صندوق‌های سرمایه‌گذاری گفتیم و با توجه به تعهداتی که در اساسنامه و امیدنامه این صندوق‌ها ذکر شده است، امکان کلاهبرداری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری وجود ندارد.

نظارت سازمان بورس بر تاسیس این صندوق‌ها، ارکان آن‌ها، اساسنامه و امیدنامه، عملکرد و ارائه گزارشات، باعث شده تا مدیران و متولیان این صندوق‌ها امکان قانون‌شکنی نداشته باشند.

بنابراین این صندوق‌ها هیچ شباهتی به موسسات اعتباری ورشکسته یا فریبکاری که در سال‌های اخیر سرمایه عده‌ای را به خطر انداختند، ندارند و مقایسه آن‌ها با هم اشتباه است. از زمان تاسیس اولین صندوق سرمایه‌گذاری (صندوق سرمایه‌گذاری یکم ایرانیان) تا به امروز، هیچ یک از صندوق‌های سرمایه‌گذاری ورشکسته نشده و در هیچ کدام از آن‌ها کلاهبرداری صورت نگرفته است.

کدال سایتی برای انتشار گزارشات و اطلاعیه‌ها از سوی ناشران است. بنابر مصوبات سازمان بورس، ناشران صندوق‌های سرمایه‌گذاری موظفند گزارشاتی از قبیل: گزارشات فعالیت‌های ماهانه، تصمیمات مجمع، صورت وضعیت پرتفوی (ماهانه)، صورت‌های مالی (ماهانه، سه ماهه، شش ماهه و یکساله) را در سامانه کدال منتشر کنند.

عموم مردم با مراجعه به سایت کدال و جستجوی نماد صندوق می‌توانند این گزارشات را مطالعه کنند.

در نتیجه این که چه بر سر نقدینگی صندوق‌ها می‌‌آید و این صندوق‌ها با دارایی سرمایه‌گذاران چه می‌کنند، واضح و شفاف است.

مسئولیت تخلف مدیران صندوق‌ها

سازمان بورس مرجع رسیدگی به کلیه تخلفات مدیر، متولی، بازارگردان، حسابرس و کارگزار از مقررات، مفاد اساسنامه و امیدنامه است.

انحلال صندوق‌های سرمایه‌گذاری

تا به اینجا گفتیم که احتمال ورشکستگی صندوق های سرمایه‌گذاری وجود ندارد و با توجه به نظارت سازمان بورس  بر این صندوق‌ها، کلاه برداری و تقلب درآن‌ها غیرممکن است. اما می‌دانیم که انحلال معنایی متفاوت از ورشکستگی دارد و ممکن است برای هر بنگاه اقتصادی پیش بیاید. سوال این‌جاست که صندوق‌های سرمایه‌گذاری به چه دلایلی منحل می‌شوند؟ چطور منحل می‌شوند؟ آیا پس از انحلال صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاران به پول خود خواهند رسید؟

یکی از معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری احتمال انحلال است. تصمیم برای انحلال صندوق، تصمیمی است که از سوی مجمع با توجه به شرایط اتخاذ می‌شود. اساسنامه و امیدنامه صندوق، شرایط انحلال و تصفیه دارایی صندوق را بیان کرده‌ است. از این رو دلایل انحلال صندو‌ق‌ها متفاوت خواهد بود. که در ادامه به بررسی چند مورد از این دلایل می‌پردازیم.

زمان انحلال صندوق‌های سرمایه‌گذاری

• در صورت لغو پذیرش صندوق در بورس یا بازار خارج از بورس مربوطه
• هنگام لغو مجوز صندوق توسط سازمان: شرایطی که به تایید سازمان ادامه فعالیت صندوق ممکن نباشد.
• به تقاضای هر ذینفع و تأیید سازمان در‌ صورتی‌ که یک ماه از دعوت مجمع صندوق برای رسیدگی به استعفای مدیر، متولی یا حسابرس گذشته باشد و مجمع صندوق برای رسیدگی به این موضوع تشکیل نشده یا در صورت تشکیل موفق به انتخاب جایگزین نشده باشند.
• در صورت صدور حکم دادگاه مبنی بر خاتمه فعالیت یا انحلال صندوق
• با موافقت دارندگان حداقل دو سوم از کل واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز دارای حق رای صندوق در جلسه رسمی مجمع صندوق و تایید سازمان
• به تصمیم بازارگردان

فرآیند انحلال صندوق‌ها

1. پس از تشخیص لزوم انحلال صندوق، معاملات واحدهای سرمایه گذاری صندوق توسط مدیر متوقف می‌شود.
2. در مرحله بعدی صندوق مطالبات و بدهی‌های خود را تصفیه می‌کند و دارایی‌هایش را به وجه نقد تبدیل می‌کند. اگر وجوه نقد صندوق برای پرداخت بدهی‌ها کفایت نکند، مابه‌التفاوت توسط بازارگردان تامین خواهد شد.
3. مدیر موظف است ظرف 20 روز کاری پس از پایان دوره اولیه تصفیه صندوق، صورت‌های مالی و گزارش عملکرد صندوق را از تاریخ آخرین صورت مالی مصوب، به حسابرس ارائه دهد.
4.  حسابرس پس از 20 روز نظر خود را به مدیر، متولی، بازارگردان و سازمان ارائه می‌کند.
5.  در صورتی که مجمع صندوق، طبق نظر حسابرس، صورت‌های مالی را تصویب نماید؛ مدیر باید ظرف 2 روز کاری از محل وجوه نقد صندوق مبلغی معادل آخرین قیمت ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری را به حساب بانکی سرمایه‌گذاران واریز کند. در صورتیکه وجه نقد صندوق برای این پرداخت کافی نباشد، مابه‌التفاوت از سوی بازارگردان به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود.

تاثیر انحلال صندوق در سود و زیان سرمایه‌گذاران

گفتیم که با منحل شدن صندوق‌ها، معادل آخرین قیمت ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود. اگر قیمت صدور واحدهای شما بیشتر از قیمتی که صندوق در زمان انحلال به شما پرداخت می‌کند باشد، به نفع شما خواهد بود. به طور مثال اگر شما هر واحد را 70 هزار تومان خریداری کرده باشید و آخرین قیمت ابطال واحد‌های صندوق پیش از انحلال 130 هزار تومان باشد، شما 60 هزار تومان سود کرده‌اید. اما اگر هر واحد سرمایه‌گذاری را گران‌تر از آخرین قیمت ابطال صندوق خریداری کرده‌ باشید، ضرر خواهید کرد.

نتیجه‌گیری

صندوق‌های سرمایه‌گذاری بستر امنی برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم هستند. ساختار این صندوق‌ها، نظارت سازمان بورس، مفاد اساسنامه و امیدنامه آن ها باعث کاهش ریسک این صندوق‌ها شده است. امکان ورشکستگی صندوق های سرمایه‌گذاری و تقلب درآن‌ها وجود ندارد. شرایط انحلال در صندوق‌های سرمایه‌‌گذاری متفاوت است. اگر یک صندوق سرمایه‌گذاری منحل شود، معادل آخرین قیمت ابطال واحد‌های صندوق، به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود.