به لطف صعودهای خیره‌کننده‌ی ارزهای دیجیتال، معامله‌گران بیشتری جذب این بازار شده‌اند. از این رو، در سال‌های اخیر شاهد تولد پتلفرم‌های جدید برای معامله‌ی رمزارزها هستیم. پلتفرم‌های ابتکاری که به دنبال راه‌حلی جامع برای رفع همه‌ی نیازهای کاربران هستند. یکی از آنها، صرافی غیرمتمرکز (Decentralized Exchange) یا DEX است.
بزرگترین مشکل صرافی‌های متمرکز همچون بایننس یا کوینکس، امنیت است. سالانه میلیاردها دلار به دلیل هک و کلاهبرداری‌های پیچیده سرقت می‌شوند. این مساله خشم معامله‌گران و توسعه‌دهندگان را برانگیخته است. صرافی‌های غیرمتمرکز امنیت بالاتری دارند و بسیاری از مشکلات صرافی‌های متمرکز را حل کرده‌اند. دکس‌ها در سال‌های اخیر رشد زیادی داشته‌اند، هر چند هنوز فاصله‌ی زیادی با صرافی‌های متمرکز دارند. برای آشنایی با این نوع صرافی‌ها با چشم بورس همراه باشید.
صرافی غیر متمرکز (DEX) چیست؟
صرافی غیرمتمرکز یا DEX، برنامه‌ی غیرمتمرکزی (DApps) است که به تریدرهای ارز دیجیتال اجازه می‌دهند بدون نیاز به واسطه، ترید کنند. دکس‌ها زیرساخت‌های کاملا متفاوتی نسبت به صرافی‌های متمرکز (CEX) دارند. در صرافی‌های متمرکز تریدرها دارایی‌های دیجیتال خود را به صرافی تحویل می‌دهند. در اصل صرافی‌ها متمرکز متولی دارایی‌های کاربران هستند.
هدف از توسعه‌ی صرافی‌های غیرمتمرکز، حذف هر گونه مرجع برای نظارت و تایید معاملات است. دکس‌ها از طریق قراردادهای هوشمند، دفتر سفارشات و معاملات را به صورت خودکار مدیریت می‌کنند. از این نظر کاملا همتا به همتا (Peer to Peer) هستند.
انواع صرافی غیرمتمرکز
انواع مختلفی از دکس‌ها وجود دارند که می‌توان به صورت زیر آنها را دسته‌بندی کرد:
دفتر سفارشات درون‌زنجیره‌ای (On-Chain Order Books)
مکانیزم اولین نسل صرافی‌های غیرمتمرکز کاملا مبتنی بر بلاکچین بود. اردر بوک‌های درون‌زنجیره‌ای هر سفارش و یا تغییر در سفارش را بلاکچین ذخیره می‌کنند. در دکس‌هایی که از دفتر سفارشات درون زنجیره‌ای استفاده می‌کنند، گره‌های شبکه سفارش‌ها را برای همیشه ثبت می‌کنند. در واقع با ثبت سفارش از ماینرها درخواست می‌کنید تا پیام شما را به بلاکچین اضافه کنند.
این روش بسیار مطمئن و امن است، زیرا هیچ شخص ثالثی بر سفارش نظارت ندارد و همچنین کسی نمی‌تواند سفارش را تغییر دهد. سرعت عملکرد و کارمزد این صرافی‌ها وابسته به بلاکچینی است که روی آن فعال هستند. به عنوان مثال در صرافی‌هایی که روی بلاکچین سولانا قرار دارند، سرعت بسیار زیاد و کارمزد معاملات اندک است. در بلاکچین‌های دیگر انجام سفارشات کند است و کارمزد معاملات نسبتا بالاست. از معروف‌ترین صرافی‌های درون‌زنجیره‌ای می‌توان به استلارترم (Stellarterm) و ریدیوم (Raydium Dex) اشاره کرد.
دفتر سفارشات برون‌زنجیره‌ای (Off-Chain Order Books)
از جهات زیادی شبیه اردربوک‌های درون‌زنجیره‌ای هستند اما میزان تمرکز در آنها بیشتر است. برخلاف درون‌زنجیره‌‌ای‌ها، سوابق معاملات در صرافی‌های برون‌زنجیره‌ای در یک نهاد متمرکز ثبت می‌شود. آنها از رله‌ها (Relays) برای مدیریت دفتر سفارشات استفاده می‌کنند. این رله‌ها میزبان و نگهبان اردربوک‌ها هستند، با این وجود، در هنگام انجام مبادلات کنترل دارایی‌ها در اختیار کاربران است. این صرافی‌ها به نوعی شبه‌متمرکز هستند.
در دفتر سفارشات برون‌زنجیره‌ای به جای اینکه سفارشات به شبکه‌ی بلاکچین بروند، در جایی میزبانی می‌شوند. از این رو خطر سوء‌استفاده از این سفارشات و دستکاری بازار وجود دارد، با این وجود کنترل دارایی‌ها همچنان در اختیار شماست. در این صرافی‌ها تراکنش‌ها سریع‌تر انجام می‌شود، اما همچنان کندتر از صرافی‌های متمرکز هستند. صرافی‌هایی مانند، بایننس دکس (Binance DEX) و اتردلتا (EtherDelta) از معروف‌ترین صرافی‌های غیرمتمرکز برون‌زنجیره‌ای هستند.
سوآپ (Swap)
برخلاف اردربوک‌ها، صرافی‌های سوآپ از دفتر سفارشات استفاده نمی‌کنند. مبادلات بین کیف‌پول‌ها و به صورت همتا به همتا انجام می‌شود، به این فرایند سوآپ می‌گویند. ساز و کار این پلتفرم‌ها بر اساس استخر نقدینگی (Liquidity Pool) است. این صرافی‌ها به صورت ذاتی همتا به همتا هستند، اما برای سرعت بخشیدن به تراکنش‌ها، تبادل از طریق استخرهای نقدینگی انجام می‌شود.
در اردربوک‌ها قیمت بر اساس سفارشات موجود تعیین می‌شود. به عبارت دیگر قیمت دارایی جایی بین بالاترین و پایین‌ترین سفارش است. در حالی که در مکانیزم بازارساز خودکار یا AMM قیمت دارایی توسط یک فرمول ریاضی مشخص می‌شود. بازارسازهای خودکار برای حل مشکل نقدینگی به جای معامله همتا به همتا از استخرها استفاده می‌کنند. به عبارت دیگر، همتا به قرارداد (Peer to Contract) هستند.
هر استخر یک جفت ارز را نگهداری می‌کند، مثلا استخری شامل بیتکوین و تتر است. سرمایه‌های این استخرها توسط کاربران تامین می‌شود و در ازای آن سود دریافت می‌کنند. این سود در اصل از کارمزدهای معاملات به دست می‌آید. معامله به سادگی بین استخرهای موجود انجام می‌شود و قیمت دارایی‌ها با الگوریتم بازارساز خودکار (Automated Market Makers) یا به اختصار AMM تعیین می شود. یونی‌سوآپ (Uniswap) و پنکیک‌سواپ (Pancakeswap) از معروف‌ترین سوآپ‌ها هستند.
صرافی غیرمتمرکز تجمیع‌کننده (Dex Aggregator)
صرافی‌های غیرمتمرکز، از پروتکل‌ها و مکانیسم‌های مختلفی استفاده می‌کنند. مثلا یونی‌سوآپ بر بستر اتریوم و پنکیک سوآپ بر بستر بایننس است. سواپ‌ها اگرچه امنیت و استقلال بالاتری دارند، اما نقدینگی به صورت جزیره‌ای و در پلتفرم‌های مختلف پخش می‌شود. این کمبود نقدینگی برای سازمان‌ها و معامله‌گران بزرگ و سازمانی یک مشکل اساسی است. صرافی‌های با سازوکار تجمیع برای حل این مشکل تاسیس شده‌اند. آنها نقدینگی موجود در دکس‌های مختلف یک شبکه‌ی بلاکچین را تجمیع می‌کنند.
صرافی‌های تجمیع‌کننده، لیستی از بهترین قیمت‌ها را از چندین پلتفرم DEX گردآوری می‌کنند. همچنین برخی از آنها نقدینگی را از هر دو نوع صرافی متمرکز و غیرمتمرکز جمع‌آوری می‌کنند. در نتیجه معامله‌گر فهرستی از بهترین قیمت‌ها را با استخر نقدینگی عمیق‌تر در اختیار دارد. وان‌اینچ (1inch Exchange) و دورسیفای (DeversiFi) از مهمترین تجمیع‌کننده‌ها هستند.
صرافی تجمیع‌کننده میان‌زنجیره‌ای (Cross-chain Aggregator)
همان‌طور که در بند قبل گفتیم مشکلات نقدینگی پراکنده در صرافی‌های غیرمتمرکز، توسط صرافی‌های تجمیعی تا حدی حل شده است. اما این صرافی‌ها نقدینگی را فقط در یک شبکه بلاکچین گردآوری می‌کنند؛ مثلا یونی‌سوآپ در بستر اتریوم. به همین جهت دسترسی به شبکه‌های مختلف در آنها ممکن نیست. در نتیجه حجم معاملات در مقایسه با صرافی‌های متمرکز همچنان پایین است. علاوه بر این، ازدحام در یک شبکه سرعت تراکنش را پایین و کارمزد را بالا می‌برد.
صرافی‌های تجمیع‌کننده‌ی میان‌زنجیره‌ای برای حل این مشکلات به وجود آمده‌اند. آنها در اصل سواپ‌های بلاکچین‌های مختلف را تجمیع می‌کنند. دکس‌های میان‌زنجیره‌ای با استفاده از الگوریتم‌های ویژه، بهینه‌ترین مسیرها را برای انجام سفارش در اکوسیستم‌های مختلف بلاکچین پیدا می‌کنند. روبیک (Rubic) و رنگو (Rango) دو مورد از دکس‌های میان‌زنجیره‌ای یا Cross-Chain هستند.
مزایای صرافی غیرمتمرکز
با وجود اینکه دکس‌ها در ابتدای توسعه هستند مزایای جالبی می‌دهند از جمله حضانت دارایی، تنوع، امنیت معاملاتی و عدم نیاز به احراز هویت.
حفاظت و حضانت دارایی‌ها
برای معامله در صرافی غیرمتمرکز نیازی به ارائه‌ی کلیدهای خصوصی خود به صرافی ندارید. هیچگاه در مورد کلیدهای خصوصی از شما درخواست نخواهد شد و حضانت دارایی کاملا در اختیار شما باقی می‌ماند. تنها کیف‌پول‌ها با DEX تعامل دارند و معاملات از طریق قراردادهای هوشمند انجام می‌شود. در نقطه‌ی مقابل، صرافی‌های متمرکز با استفاده از کلیدهای خصوصی نگهبان دارایی شما هستند. این امر مستلزم این است که حضانت دارایی و کلیدهای خصوصی را به صرافی‌ها بسپارید.
تنوع کوین‌های قابل‌معامله
امروزه هزاران رمزارز در بازار ارزهای دیجیتال وجود دارد. صرافی‌های متمرکز تنها رمزارزهای پایه‌ای را پشتیبانی می‌کنند که دارای ویژگی‌های مشخصی باشند مانند فعالیت تجاری مناسب، استانداردهای امنیتی، مبنای قانونی و اطمینان از سودآوری. این به خودی خود بد نیست، اما بسیاری از آلت‌کوین‌ها فاقد این ویژگی‌ها هستند. تعداد زیادی از آلت‌کوین‌ها تنها از طریق صرافی‌های غیرمتمرکز در دسترس هستند. این به معنای تنوع و فرصت‌های بیشتر معاملاتی است.
امنیت بالا
ریسک هک در صرافی‌های غیرمتمرکز وجود ندارد. چون بر خلاف صرافی‌های متمرکز، در دکس‌ها دارایی‌ها توسط صرافی ذخیره نمی‌شود. دارایی در داخل کیف‌پول‌ها و در کنترل سرمایه‌گذاران است. همان‌طور که گفتیم صرافی‌های غیرمتمرکز به کلیدهای خصوصی نیز دسترسی ندارد. به همین جهت سرقت‌های بزرگی که در صرافی‌های متمرکز اتفاق می‌افتد، در اینجا امکان‌پذیر نیست.
عدم نیاز به احراز هویت
این موضوع برای کاربران ایرانی که به دنبال جایگزینی برای بایننس هستند بسیار مهم است. حریم خصوصی در صرافی غیرمتمرکز به صورت کامل حفظ می‌شود. کاربران نیازی به انجام احراز هویت KYC ندارند. این ویژگی کار با این صرافی‌ها را ساده می‌کند، اما در صورت لزوم از نظر حقوقی نمی‌توانید چیزی را ثابت کنید.
معایب صرافی غیرمتمرکز
معایب صرافی‌های غیرمتمرکز تا به امروز مانع از پذیرش گستردهی آنها شده است. سرعت پایین تراکنش‌ها، تجربه‌ی کاربری پیچیده، نقدینگی پایین و محدودیت ابزارها برخی از معایب صرافی‌های از نوع Dex هستند.
سرعت پایین تراکنش‌ها
میزان تراکنش صرافی‌های غیرمتمرکز بستگی به شبکه‌ی بلاکچین دارد. افراد زیادی همزمان سفارش‌ها را ثبت می‌کنند و محدودیت شبکه سرعت تراکنش‌ها را پایین می‌آورد. به عنوان مثال، شبکه‌ی بیتکوین 4.6 تراکنش بر ثانیه را پردازش می‌کند این عدد برای شبکه‌ی اتریوم 16 تراکنش بر ثانیه است. به این ترتیب، محدودیت‌های زیر ساخت شبکه بر سرعت تراکنش صرافی غیرمتمرکز کاملا اثرگذار است.
پیچیدگی تجربه‌ی کاربری
DEXها در مراحل اولیه‌ی توسعه هستند و استفاده از آنها کمی پیچیده است. ابتدا کاربران باید با کیف پول‌ها آشنا شوند. سپس باید با ارزها را در کیف‌پول‌ها ذخیره کنند. در نهایت کیف پول را باید با رابط کاربری DEX پیوند دهند. در مقابل، روند واریز و ترید در صرافی‌های متمرکز بسیار ساده‌تر است و تجربه‌ی کاربری راحت‌تری دارند.
نقدینگی (Liquidity) پایین
صرافی‌های غیرمتمرکز حجم معاملات پایین‌تری نسبت به صرافی‌های متمرکز دارند. همچنین این حجم در تعداد بیشتری از توکن‌ها و کوین‌ها پخش شده است. به این دلایل مشکل کمبود نقدینگی در این صرافی‌ها وجود دارد. هر چند با رشد DeFi (امورمالی غیرمتمرکز)، به طرز چشمگیری محبوبیت این صرافی‌ها افزایش یافته است. اما همچنان نقدینگی پایین کاربران را آزار می‌دهد.
محدودیت ابزارها
بسیاری از ابزارهای صرافی‌های متمرکز مانند حد ضرر، معاملات مارجین، معاملات پرپچوال و… در بسیاری از صرافی‌های غیرمتمرکز وجود ندارد. البته برخی صرافی‌های غیرمتمرکز مانند DYDX معاملات مارجین و پرپچوال (فیوچرز دائمی) را ارائه می‌دهند. احتمالا در آینده این ابزارها به دیگر صرافی‌های DEX اضافه خواهند شد.
پشتیبانی نامناسب
در دکس‌ها مسئولیت همه چیز با شماست! مثلا در صورت از دست دادن رمز عبور هیچگونه پشتیبانی وجود ندارد. تمام تراکنش‌ها برگشت‌ناپذیر هستند. کسی غیر از شما کنترلی بر دارایی‌های شما نخواهد داشت و شما مسئول همه چیز هستید.
مزایای صرافی غیرمتمرکز
- حضانت دارایی
- تنوع کوین‌های قابل‌معامله
- امنیت بالا
- عدم نیاز به احراز هویت
معایب صرافی غیرمتمرکز
- سرعت پایین تراکنش‌ها
- پیچیدگی تجربه‌ی کاربری
- نقدینگی (Liquidity) پایین
- محدودیت ابزارها
- پشتیبانی نامناسب
صرافی غیرمتمرکز برای چه کسانی مناسب است؟
تریدر ارز دیجیتال باید ابتدا تفاوت بین صرافی غیرمتمرکز و متمرکز را به خوبی درک کند. هر چقدر هم که صرافی‌های غیرمتمرکز جذاب باشند، برای همه مناسب نیستند. در این مقاله سعی کردیم که مزایا و ویژگی‌های DEX را بررسی کنیم. امیدواریم با خواندن آن دید روشن‌تری نسبت به موضوع داشته باشید.
مثلا، برای خرید عرضه اولیه توکن‌ها صرافی‌های DEX مناسب‌تر هستند و تنوع بسیار بیشتری دارند. مساله‌ی دیگر ابزارها و امکانات صرافی‌های متمرکز است. ترید در صرافی غیرمتمرکز چندان پیشرفته نیست. اگر به دنبال ابزارهای مدرن مانند مارجین و فیوچرز هستید، صرافی‌های متمرکز برای شما انتخاب بهتری است.
نباید فراموش کنید که DEX تنها یک مکانیسم معاملاتی است و برای نگهداری رمزارزها به کیف پول نیاز دارید. اگر ترجیح می‌دهید به خاطر امنیت بیشتر از کیف پول‌ها استفاده کنید، صرافی‌های غیرمتمرکز گزینه‌ی مناسب‌تری هستند. چنان‌چه علاقه‌ای به استفاده از کیف پول‌ها ندارید، صرافی‌های متمرکز را انتخاب کنید. همان‌طور که می‌بینید همه چیز نسبی است!
لیست بهترین صرافی‌های غیرمتمرکز
ما در اینجا لیست کوتاهی از بهترین صرافی‌های غیرمتمرکز را معرفی می‌کنیم. اگر دنبال یک صرافی غیرمتمرکز هستید و نمی‌دانید کدام را انتخاب کنید، توصیه می‌کنیم مطلب زیر را بخوانید:
مطلب پیشنهادی: معرفی 12 صرافی برتر غیرمتمرکز (DEX) برای ایرانیان
یونی سواپ (UniSwap): این صرافی محبوب‌ترین صرافی غیرمتمرکز است. یونی سواپ یک صرافی بر مبنای استخر نقدینگی و بازارساز خودکار است. از این رو نقدینگی مناسب و امنیت بالایی دارد. تمام توکن‌های بستر اتریوم را می‌توانید در یونی سواپ مبادله کنید.
سوشی سواپ (SushiSwap): این صرافی نیز یک بازارساز خودکار بر بستر اتریوم است. از استخرهای نقدینگی استفاده می‌کند. دارندگان توکن بومی صرافی با نام SUSHI، علاوه بر اختیار تصمیم‌گیری از تخفیف نیز بهره‌مند می‌شوند. سوشی سواپ یک صرافی کاملا غیرمتمرکز است.
بایننس دکس (Binance Dex): بایننس یک دکس بر مبنای شبکه اسمارت چین است. این صرافی زیرمجموعه‌ای از صرافی بزرگ بایننس است. سرعت تراکنش و نقدینگی آن بالاتر از اکثر صرافی‌های غیرمتمرکز است، اما میزان تمرکز آن نسبتا بیشتر است.
بنکور (Bancor): بنکور یک صرافی منحصر به فرد است. کاملا غیرمتمرکز است و یک صرافی بین‌زنجیره‌ای است. از این رو می‌تواند طیف وسیعی از توکن‌های شبکه‌های مختلف را در این صرافی تبادل کنید. همچنین یک توکن بومی به نام BNT دارد.
آیدکس (IDEX): این صرافی به نسبت بسیاری از صرافی‌های غیرمتمرکز، کامل‌تر است. یک صرافی اردربوک است از این رو شبه‌متمرکز است. با این حال، در سایت آن جفت‌ارزهای مختلف، دفتر سفارشات و شیوه‌های اردرگذاری پیشرفته وجود دارد.
وان اینچ (1inch): وان اینچ بهترین صرافی تجمیع‌کننده است. این صرافی نقدینگی را از دکس‌های مختلف جمع‌آوری می‌کند. از این رو از نقدینگی مناسبی برخوردار است و برای معاملات بزرگ یک گزینه‌ی عالی است.
آینده‌ی صرافی غیرمتمرکز
صرافی‌های متمرکز هنوز بر بازار ارزهای دیجیتال تسلط دارند و نیازهای معامله‌گران را تا حد زیادی برطرف می‌کنند. با این وجود، صرافی‌های غیرمتمرکز رقبای مهمی هستند. آنها از طریق قراردادهای هوشمند، روشی امن و مطمئن با حفظ حریم خصوصی ارائه می‌دهند. نیازی به احراز هویت ندارند و از این نظر برای کاربران برخی از کشورها از جمله ایران جذاب هستند.
با ظهور DeFi یا امور مالی غیرمتمرکز، دکس‌ها رشد چشمگیری داشته‌اند اما هنوز در ابتدای راه هستند. برای رقابت شانه به شانه با صرافی‌های متمرکز باید معایب خود را برطرف کنند، ابزارهای خود را توسعه دهند و تجربه‌ی کاربری بهتری به معامله‌گران ارائه دهند. حوزه‌ی رمزارزها هر روز شاهد پوست انداختن است و دور از انتظار نیست که آینده متعلق به صرافی‌های غیرمتمرکز باشد.
سوالات متداول صرافی غیرمتمرکز
صرافی غیرمتمرکز یا DEX پلتفرمی است که افراد می‌توانند بدون واسطه و بدون کنترل مرکزی ارزهای دیجیتال خود را در آن مبادله کنند.
اکثر صرافی‌های معمول از نوع متمرکز هستند. در صرافی‌های متمرکز یک مرجع مرکزی متولی دارایی‌های کاربران است. در حالی که در صرافی غیرمتمرکز معامله بدون واسطه (همتا به همتا) است و مسئولیت حفاظت از دارایی به عهده‌ی کاربران است.
یکی از اهداف توسعه‌ی صرافی‌های غیرمتمرکز حفظ حریم خصوصی کاربران است. از این رو، بسیاری از آنها نیازی به احراز هویت KYC ندارند.
این صرافی‌ها نسبت به انواع متمرکز، امنیت بالاتری دارند. دارایی در اختیار یک متولی نیستند از این رو از هک و سرقت در امان هستند. مزیت دوم حفظ حریم خصوصی و ناشناس بودن کاربران است.
