بورس و فرابورس چه تفاوت هایی باهم دارند؟

بورس و فرابورس دو مورد از انواع بازارهای بورس فعال در ایران هستند. در این مقاله قصد داریم به بررسی تفاوت‌های بورس و فرابورس بپردازیم. هم‌چنین قوانین بورس و فرابورس را بررسی خواهیم کرد و به این سوال پاسخ خواهیم داد که بورس بهتر است یا فرابورس؟

بورس و فرابورس چه تفاوت‌هایی دارند؟

بورس اوراق بهادار یک بازار رسمی و دائمی است. در این بازار دسته‌ای از ابزارهای مالی مثل سهام شرکت‌ها و واحدهای تولیدی تجاری و خدماتی، اوراق مشارکت و دیگر اوراق بهادار مورد معامله قرار می‌گیرد. فرابورس (OTC) شکل تسهیل شده‌ای از بورس است. در فرابورس امکان عرضه سهام به شرکت‌هایی که اعتبار، سرمایه، سودآوری یا شفافیت کمتری دارند، داده می‌شود. بورس و فرابورس از جهت‌های زیر باهم تفاوت دارند:

پذیرش

شرکت‌ها برای اینکه بتوانند سهام خود را در بورس عرضه کنند، می‌بایست معیارهای سازمان بورس را داشته باشند. معیارهای از قبیل: حداقل مبلغ سرمایه ثبت شده، حداقل درصد سهام شناور، عدم وجود زیان انباشته، سودآوری، سابقه فعالیت، حجم معاملات، حداقل قیمت بازار سهام، درصد حقوق صاحبان سهام، حداقل تعداد سهامداران و…

هدف از در نظر گرفتن این معیارها اعطای مجوز فعالیت به شرکت‌های معتبر، خوشنام، صاحب سرمایه کلان، بزرگ و سودآور است. تا از بروز زیان‌های احتمالی، رکود، افت شاخص و خدشه‌دار شدن اعتماد سرمایه‌گذاران جلوگیری شود. شرکت‌ها نمی‌توانند در بورس پذیرفته شوند مگر اینکه در چارچوب ضوابط بورس باشند.

اما پذیرش شرکت‌ها در فرابورس ساده‌تر است. در فرابورس ضوابط و ملاک‌ها به گونه‌ای تسهیل شده تا شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بورس را ندارند، از فرصت انتشار اوراق بهادار و تامین مالی از این طریق جا نمانند. به طور مثال یکی از شروط پذیرفته شدن شرکت‌ها در تابلوی اصلی بازار بورس، داشتن حداقل 100 میلیارد سرمایه است. شرکتی که یک میلیارد تومان سرمایه دارد نمی‌تواند در بورس پذیرش بگیرد. اما این شرکت با توجه به قوانین تسهیل شده فرابورس می‌تواند در این بازار پذیرفته شود.

سابقه فعالیت

بورس اوراق بهادار از سال 1345 آغاز به فعالیت کرد. این بورس اولین و قدیمی‌ترین بورس ایران است که فعالیت خود را با انجام معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدن آغاز کرد.

هرچند که شکل گذشته آن بسیار متفاوت‌تر از شکل امروزی آن بوده است اما؛ امروزه بورس اوراق بهادار تهران مهم‌ترین و اصلی‌ترین بخش بازار سرمایه است. براساس قانون بازار اوراق بهادار (مصوب 9 مهر 1384)، بحث تاسیس و راه‌اندازی  بازارهای خارج از بورس مطرح شد. چهار سال بعد، فرابورس از 6 مهر 1388 فعالیت خود را آغاز کرد.

ساختار

بورس اوراق بهادار از دو بخش بازار اول و بازار دوم تشکیل شده است. سازمان بورس سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را بر اساس برخی معیارها به این دو دسته تقسیم می‌کند. معیارهایی مثل: حداقل مبلغ سرمایه ثبت شده، حداقل درصد سهام شناور، عدم وجود زیان انباشته، حجم معاملات، حداقل قیمت بازار سهام، درصد حقوق صاحبان سهام،  تعداد سهامداران و…

فرابورس متشکل از شش بازار است. بازار اول، دوم، سوم، بازار ابزارهای نوین مالی، بازار شرکت های کوچک و متوسط ( SME) و بازار پایه. اصلی‌ترین تفاوت این بازارها از جهت ضوابط پذیرش شرکت‌ها است. شرایط و قوانین لازم برای پذیرش شرکت‌ها در فرابورس آسان‌تر از شرایط لازم برای پذیرش در بورس است. به همین ترتیب شرایط پذیرش در بازار دوم فرابورس راحت‌تر از بازار اول و در بازار سوم راحت‌تر از بازار دوم است.

سهام شرکت‌های سهامی عامی که نزد سازمان بورس و اوراق بهادار ثبت شده‌اند و امکان پذیرش در هیچ‌ یک از بازارهای بورس یا فرابورس را ندارند، در بازار پایه منتشر می‌شود.

شرکت‌های پذیرفته شده در بازار پایه به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. شرکت هایی که قصد پذیرش در بازار بورس یا فرابورس را ندارند؛ اما چون مایل به انتشار اوراق هستند و انتشار اوراق بدون کسب مجوز از سوی سازمان بورس ممکن نیست، این شرکت‌ها وارد بازار پایه می‌شوند.
2. شرکت‌هایی که در گذشته در بورس یا فرابورس پذیرفته شده‌اند اما بنا به دلایلی تنزل پیدا کرده‌اند. (صلاحیت پذیرش در بورس را از دست داده اند)
3. شرکت‌هایی که سازمان آن‌ها را ثبت کرده است اما نه در رده شرکت‌های پذیرفته شده در بورس قرار می‌گیرند نه در بازارهای فرابورس.

بازار پایه به سه دسته زرد، نارنجی و قرمز طبقه بندی می‌شود. این بازارها براساس شرایط پذیرش، دامنه نوسان و قیمت سهام باهم تفاوت دارند.

شفافیت اطلاعلاتی

کاهش ضوابط پذیرش شرکت‌ها، بیشتر بودن دامنه نوسان، معامله برحسب نظر طرفین قرارداد، تسهیل مقررات و کاهش نظارت در فرابورس باعث شده تا شفافیت اطلاعاتی بازار فرابورس کمتر از بورس شود. این در حالی است که کنترل و نظارت بیشتری بر عملکرد مالی، گزارشات، حسابرسی، افشای اطلاعات شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اعمال گردد. به خصوص الزامی که از سوی سازمان بر ارائه صورت‌های مالی شرکت‌های بورسی اعمال می‌شود. این اعمال باعث شده تا افشای اطلاعات به خوبی صورت بگیرد.

ریسک

شفافیت اطلاعاتی کمتر در فرابورس باعث شده تا ریسک سرمایه‌گذاری در فرابورس بیشتر از ریسک سرمایه‌گذاری در بورس باشد. همین مسئله باعث می‌شود تا فرابورس برای سرمایه‌گذاران ریسک گریز و محافظه کار ایده‌آل به نظر نیاید.

دامنه نوسان

دامنه نوسان قیمت بورس اوراق بهادار تهران مثبت و منفی ۵ درصد است. پیش‌تر اختلاف دامنه نوسان قیمت سهام شرکت‌های بورسی و فرابورسی یک درصد بود. طبق گفته مدیر عملیات بازار فرابورس ایران از تاریخ ۲۵ بهمن ماه 1399، دامنه نوسان قیمت در کلیه نمادهای معاملاتی سهام در بازار اول و دوم فرابورس ایران به صورت نامتقارن به مثبت ۶ درصد و منفی ۲ درصد تغییر پیدا کرده است. این در حالی است که دامنه نوسان هریک از تابلوهای بازار پایه بایکدیگر متفاوت است.

دامنه نوسان قیمت سهام شرکت های  تابلو زرد بازار پایه مثبت ۳ درصد و منفی ۲ درصد در روز است. در تابلوی نارنجی دامنه نوسان مثبت و منفی 2 و در تابلوی قرمز، مثبت و منفی ۱ درصد است.

تفاوت عرضه اولیه بورس و فرابورس

به عرضه سهام یک شرکت برای اولین بار در بازار سهام، عرضه اولیه می‌گوییم. اما آیا عرضه اولیه سهام در بورس با عرضه اولیه در فرابورس تفاوت دارد؟ در پاسخ می‌گوییم سرمایه‌گذاری به روش عرضه اولیه در هر دو بازار یک شکل است و تفاوتی ندارد. تنها تفاوت عرضه اولیه بازار بورس و فرابورس، در شرکت‌های ناشر سهام است.

شرکت‌هایی که سهام خود را برای اولین بار در بورس عرضه می‌کنند مورد پذیرش این بازار قرار گرفته‌اند. چارچوب‌ها و ضوابط بورس برای پذیرش شرکت‌ها باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاری در سهام بازار بورس ریسک کمتری نسبت به فرابورس داشته باشد. شرکت‌هایی که سهام خود را برای اولین بار در فرابورس عرضه می‌کنند شرایط پذیرش در بورس را ندارند و سرمایه‌گذاری در آن ها ریسک بیشتری دارد.

بورس برای سرمایه‌گذاری بهتر است یا فرابورس؟

بورس و فرابورس از لحاظ ساعت کاری بازار، شیوه معاملاتی، سامانه خرید و فروش، عضویت و شروع سرمایه گذاری مشابه یکدیگر هستند.

هم بورس و هم فرابورس هر دو تحت نظارت سازمان بورس هستند. از سوی دیگر تمامی مزایایی که شرکت‌ها به ازای پذیرش در سازمان بورس به دست می‌آورند، در اختیار شرکت‌های پذیرفته شده در فرابورس هم قرار می‌گیرد. پس بورس و فرابورس از این بابت هم فرقی با یکدیگر ندارند.