منظور از تورم و ارزش زمانی پول چیست؟

تورم چیست؟ همانطور که همه ما نیازمان به پول را باور داریم، می‌دانیم پولی که در جیب من و شماست هر روز بی‌ارزش‌تر از روز قبل می‌شود. حفظ ارزش پول دغدغه همه مردم، از اقشار کم درامد جامعه گرفته تا حتی ثروتمندان است.

چرا لازم است نگران کاهش ارزش پول باشیم؟ پاسخ ساده است: چون با تورم مواجه هستیم.

در این مقاله قصد داریم تورم را به زبان ساده توضیح دهیم. به مفهوم ارزش زمانی پول بپردازیم، انواع تورم را تعریف کنیم و از تورم در ایران بگوییم.

تورم چیست؟

بیاید معنی تورم را به زبان ساده بیان کنیم. فرض کنیم از این ماه قرار بر این باشد که درآمد شما هر ماه دو برابر شود. شاید با شنیدن این خبر راهی نزدیک‌ترین شیرینی فروش محل شوید، چون فکر می‌کنید از این به بعد می‌توانید دو برابر قبل برای مخارج خود هزینه کنید. مثلا اگر سابق هفته‌ای یک بطری شیر می‌خریدید، الان می‌توانید دو بطری شیر بخرید. اما اگر قرار باشد درآمد همه اقشار جامعه از جمله شیر فروش هم دو برابر شود، پس حالا شما باید شیر را هم دو برابر قیمت قبلی بخرید.

در واقع به جای دو بطری شیر با قیمت سابق، حالا شما می‌توانید یک بطری شیر با قیمت جدید بخرید(با اینکه درآمدتان دوبرابر شده). حال فرض کنید قرار باشد درآمد شما همان دوبرابر بماند اما درآمد شیر فروش سه برابر شود. حالا دیگر شما توان خرید یک بطری شیر را ندارید. این همان مفهوم تورم است.

طبق تعریف تورم اگر قرار باشد قیمت همه چیز X برابر شود، باید درآمد شما X+Y برابر شود تا بتوانید قدرت خرید سابق را داشته باشید.

مقالات مرتبط: پولمان را چطور سرمایه‌گذاری کنیم؟

ارزش زمانی پول

پیش از آنکه به تعریف انواع تورم بپردازیم، لازم است ارزش زمانی پول را تعریف کنیم. چرا که تورم به مرور باعث کاهش ارزش زمانی پول می‌شود.

منظور از “ارزش زمانی پول” چیست؟

فرض کنید در سال 98 با در دست داشتن 15000 تومان وارد یک میوه فروشی شده‌اید و توانسته‌اید 3 کیلو سیب به قیمت کیلویی 5000 تومان بخرید. اگر در سال 99 با همان 15000 تومان به خرید بروید و قیمت یک کیلو سیب 7500 تومان باشد، شما می‌توانید 2 کیلو سیب بخرید. در واقع به ازای یکسال از عایدی شما یک کیلو سیب کم شده است. طبق این تعریف با گذر زمان  توان خریدتان کم شده چون ارزش پول شما کاهش پیدا کرده است. این همان تعریف ارزش زمانی پول می‌باشد. پس در واقع  تورم باعث افزایش قیمت‌‎ها و در نتیجه کاهش قدرت مالی شما می‌شود.

تورم ممکن است آرام و یا با نرخ افسار گسیخته‌ای به پیش براند، که البته در سال‌های اخیر شاهد تورم افسار گسیخته هستیم. به طوریکه نرخ تورم در سال 98، 41 درصد و در سال 99، 36.4 درصد بوده است. در مجموع، آنچه باعث شده پول خرید جدیدترین تلویزیون رنگی در دهه 60، معادل خرید 2 لیتر بستنی در سال 99 باشد؛ تورم و تاثیرات آن بر زندگی همه ماست.

انواع تورم

تورم دسته بندی‌های مختلفی دارد. در ادامه این مقاله انواع تورم را از دو منظر شدت و منشا بررسی خواهیم کرد.

انواع تورم از نظر شدت:

تورم خزنده (خفیف، آرام): تورم خزنده همان افزایش قیمت‌ها با شیب ملایم و سرعت کم است. نرخ این تورم بین 4 تا 8 درصد در سال است.

تورم شدید (تورم شتابان، تازنده): در این نوع تورم قیمت‌ها با شیب تند و سرعت فزاینده افزایش می‌یابند. نرخ تورم خزنده بین 15 تا 25 درصد در سال است.

تورم بسیار شدید (تورم افسار گسیخته، ابر تورم): شدید ترین نوع تورم با سرعت بسیار زیاد و شیب بسیار تند. نرخ تورم بیش از 50 درصد طی یک نیمسال، نشان از تورم بسیار شدید است.

انواع تورم از نظر منشا:

تورم پنهان: تورمی که در آن قیمت اجناس ثابت می‌ماند اما کیفیت محصولات کاهش می‌یابد.

تورم رسمی: تورمی که پیرو افزایش عرضه‌ پول از سوی دولت ایجاد می‌شود.

تورم ساختاری: تورمی که بر اثر ضعف ساختاری و افزایش تقاضا به وجود می‌آید.

تورم فشار سود: نوعی از تورم که بر اثر تلاش عده‌ای از سرمایه‌گذاران برای دستیابی به سهم بزرگی از درآمد ملی به وجود آمده.

تورم فشار هزینه: تورم بر اثر افزایش هزینه‌های تولید.

تورم فشار قیمت: تورمی که به علت قیمت‌گذاری گزاف از سوی صاحبان بنگاه ها به وجود می‌آید.

تورم فشار دستمزد: نوعی از تورم که بر اثر نرخ بالای دستمزدها و فشار اتحادیه‌های کارگری به وجود می‌آید.

تورم مزمن: تورمی که یک کشور را طولانی مدت (سال ها یا حتی دهه ها) به خود درگیر می‌کند.

تورم مثبت چیست؟

افزایش قیمت کالاها و خدمات طی یک سال در یک کشور را تورم مثبت (inflation) می‌نامند. به عبارت دیگر شیب مثبت قیمت کالاها و خدمات، تورم مثبت را به وجود می‌آورد.

تورم مثبت چه تبعاتی دارد؟

 تورم مثبت قدرت خرید جامعه را هدف می‌گیرد و به آن ضربه می‌زند. پدیده تورم مثبت تعادل اقتصادی یک جامعه را برهم میزند و پیرو آن مشکلات اساسی برای یک جامعه به وجود می‌آورد.

تورم مثبت با افزایش سطح کلی قیمت‌ها بر تمامی بخش‌های یک جامعه تاثیر می‌گذارد. از اصلی‌ترین تبعات تورم مثبت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش قدرت خرید جامعه
•   کاهش ارزش پول
•  کاهش نرخ رشد اقتصادی
•  افزایش نرخ بیکاری
• تشدید تورم

تورم منفی چیست؟

تورم منفی (deflation) یا همان ضد تورم یکی از انوع غیر متداول تورم است. منظور از تورم منفی کاهش سطح قیمت کالاها و خدمات است. به عبارت دیگر اگر نرخ تورم کمتر از صفر باشد یعنی با تورم منفی مواجه شده ایم. تورم منفی پیرو تغییراتی در سطح اقتصاد کلان و معمولا بر اساس سیاست های دولت مثل سیاست پولی انقباضی و کاهش تقاضای کل به وجود می‌آید.

تورم منفی چه تبعاتی دارد؟

تورم منفی معنایی عکس مفهوم تورم دارد. پیرو کاهش سطح قیمت ها، قدرت خرید افزایش می‌یابد و ارز ملی با ارزش می‌شود.

البته تورم منفی تنها فواید مثبت ندارد. بلکه حتی میتواند آثار مخربی برجای بگذارد. از تبعات منفی تورم منفی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش دستمزدها
• کاهش تولید
• افزایش نرخ بیکاری
• کاهش سود و سرمایه‌گذاری

تورم ساختاری چیست؟

اختلالات و ضعف در ساختار اقتصادی یک جامعه، تورم ساختاری (structural Inflation) را به وجود می‌آورد. این نوع از تورم معمولا در کشورهای درحال توسعه که با مشکلات ساختاری مواجه هستند، مشاهده می‌شود.

 افزایش تقاضا باعث افزایش قیمت و مقدار تعادلی می‌شود. با افزایش قیمت کالا و خدمات، نیروی کار و عوامل تولید دستمزد بیشتری تقاضا می‌کنند. افزایش دستمزد باعث گران‌ترشدن هزینه‌های تولید و در نتیجه بالاتر رفتن قیمت کالا و خدمات می‌شود. عموم جامعه برای اینکه بتوانند همچنان قدرت خرید داشته باشند، تقاضای افزایش دستمزد می‌کنند. این دومینو همچنان ادامه دارد و علت آن را نمی‌توان تنها به یک عامل اختصاص داد.

 دومینوی افزایش تقاضا، قیمت و دستمزد ضربه‌ای به ساختار اقتصادی می‌زند که در نتیجه آن تورم ساختاری پدید می‌آید. مهار تورم ساختاری بسیار دشوار است.

تورم در ایران

یکی از اصلی‌ترین معضلات اقتصادی که جامعه ایران را به خود درگیر کرده، نرخ بالای تورم و رشد آن است.

ضعف نظام اقتصادی، رشد نقدینگی، افزایش مخارج دولتی، افزایش نرخ هزینه‌ها و دستمزدها، نرخ مبادله ارز در بازار آزاد باعث شده تا تورم پای ثابت اقتصاد ایران باشد. دهه 90 با نرخ تورم 786 درصد، رکورددار تورم در همه ادوار گذشته است.

کلام آخر

طی این مقاله با مفهوم تورم و انواع آن آشنا شدیم و ارزش زمانی پول را تعریف کردیم. گفتیم که هیچ بخشی از جامعه قادر نیست از آسیب تورم و کاهش قدرت خرید در امان بماند. مهار تورم امر دشواری است که اجرای آن سیاست‌های ویژه ای می‌طلبد. این سیاست‌ها باید از سوی دولت و ضمن بررسی عوامل اقتصاد کلان اتخاذ شود. اصلی‌ترین راهکار برای مهار تورم، شناسایی عوامل به وجود آورنده آن و پیش‌گیری از تشدید آن‌هاست. اصلاحات پولی و مالی با در نظرگرفتن اهداف بلندمدت، اصلاحات ساختاری و افزایش کیفیت سیاست‌گذاری می‌تواند به کاهش تورم در ایران کمک کند.